De veronderstelling is dat het referendum uiteindelijk de wil van het volk zal uitdrukken. Niets is minder waar. Wat het uitdrukt is dat het ene kamp iets beter geweest is om hun positie te pitchen en een stem te triggeren dan het andere. Nobelprijswinnaar Economie Daniel Kahneman noemt dit Question Substitution. Onze geest neemt automatisch een shortcut van een complexere vraag naar een makkelijkere. Als je iemand vraagt hoeveel hij wil bijdragen aan het redden van uitstervende diersoort, is de vraag die hij onbewust beantwoordt: “Hoe veel emotie voel ik wanneer ik aan een stervende dolfijn denk?” Op de vraag: “Hoe blij ben je met je leven?”. geven onze hersenen een automatisch antwoord op de vraag: “Hoe voel ik me op dit moment?”. Kahneman noemt deze shortcuts mentale heuristieken.

Toen Cameron koos voor het Brexit referendum, had hij moeten weten wat er zou gebeuren. Tegenstanders hebben het veel makkelijker om krachtige emotionele heuristieken aan de gewone man aan te reiken om de Brexit-Bremain vraag op te lossen dan voorstanders. Voorstanders doen appèl op rationele overtuigingsargumenten als “onze economie heeft alle belang bij een verwevenheid met Europa”. Tegenstanders vervangen de vraag simpelweg door een veel makkelijker en zwaar emotioneel beladen vraag als “Willen we overspoeld worden door vluchtelingen?”, “Willen we de les gespeld worden door Europa, of nog erger: door de Duitsers?”, “Willen we terug naar het trotse eigenzinnige Engeland, of gaan we op in een zwak en besluiteloos Europa?”. Dat zijn de vragen die men onbewust beantwoordt in het stemhokje.

Volksraadplegingen moeten verboden worden. Niet omdat democratie niet belangrijk is, wel omdat ze democratie in gevaar brengen. Ze getuigen van een grenzeloze overschatting van de menselijke geest om rationele keuzes te maken. De “wil” van het volk bestaat niet, enkel de kracht van de triggers die “de wil van het volk” uitlokken. Juist David Cameron die veel schijnt te weten over behavioral economics had dit als geen ander moeten weten.

Note 1: Deze column verschijnt in het Juli nummer van Tijdschrift voor Marketing.

Note 2: De afbeelding Triumpf des Willens verwijst naar de titel van de propagandafilm die Leni Riefenstahl moest produceren om het hoogtepunt van het Nationaal-Socialisme te vieren. De Orwelliaanse ironie is dat de totale onderwerping van het ik aan de groep, juist uitgelegd wordt als de triomf van de wil).

Dat is de campagne van Trump in een notendop: Zijn mental availibility was gigantisch, zowel op hoeveelheid bereik als onderscheidenheid: Zijn vermogen om door zijn uitspraken dagelijkse het complete media-landschap te beheersen is nog nooit eerder vertoond.  En in alles wat hij doet is hij gewoon anders dan het cliché van een politicus: controversieel, brutaal, excentriek en sensationeel.

Geert Wilders kopieert dit trucje één op één. Hij weet continu de media bezig te houden. Zijn onderscheidenheid is zorgvuldig opgebouwd rond zijn persoonlijkheid, zijn obsessie met de Islam en zijn puberale afzetten tegen de elite. Deze merkstrategie betaalt zich terug in zijn grootste marktaandeel. Wie dit spel ook heel goed snapt is Mark Rutte. Met “Pleur Op” is hij er al twee keer in geslaagd om media en concurrentie helemaal in overdrive te laten gaan en zijn mentale beschikbaarheid te vergroten.

Met Asscher heb ik niets. Wellicht een goed bestuurder, maar vanuit merkstrategie zo beige als een oude computerkast. Als we de wet van mental availibility op de PvdA toepassen, dan was het afscheid nemen van Samsom niets meer en niets minder dan merk-zelfmoord.  De komende weken is de Champions League van de merkstrategie en de gedragsbeïnvloeding. Dit is de beste masterclass in merkstrategie die je kan krijgen: Lees How Brands Grow en volg de verkiezingen op de voet.

Probeer eens de volgende denkoefening: Wat zou de uitkomst van een enquête geweest zijn als je in 1934 aan 1000 Duitsers had gevraagd of het mogelijk was dat hun overheid op industriële schaal hele bevolkingsgroepen zou afslachten? De kans is groot dat 99% van de ondervraagde Duitsers je vol verbijstering aan zouden kijken en dit vooruitzicht voor onmogelijk zouden gehouden hebben. Is het niet bizar dat het volk dat grootste filosofen, de prachtigste klassieke muziek en de grootste industrieel innovatiekracht ontwikkelde, door een aantal spelingen van het lot in minder dan 10 jaar transformeerde in het volk dat de holocaust uitvoerde. Ik heb die vraag altijd heel fascinerend gevonden: Wat is er nodig waardoor een beschaving voorbij een punt komt dat alle remmingen los gaan en een morele mens verandert in een moordmachine.

Het simpele antwoord is dat het afglijden van een democratie naar een meedogenloze dictatuur altijd in hele kleine stapjes gebeurt. Datgene wat gisteren nog niet voor mogelijk geacht werd, zal nooit vandaag normaal worden. Het veranderen van wat we als groep normaal vinden verschuift stapje voor stapje.

Wild Wild Country

Als je de documentaire “Wild, Wild Country” op Netflix gezien hebt, over de opkomst en de ondergang van de Bhaghwan-sekte, dan zie je dit proces prachtig in beeld gebracht. Het begint bij een spirituele hippie-achtige sekte dat een gigantisch landgoed koopt in Oregon om er een eigen spirituele vrijstaat van te maken. Dit leidt tot grote stress bij de diepgelovige buurtsteden. Het verhaal laat zich lezen als een aaneenschakeling van reacties en tegenreacties, waarin beide partijen steeds verder radicaliseren omdat ze allebei diep overtuigd zijn dat de ander het gemunt heeft op hun vrijheid. Het escaleert tot het punt dat de vredelievende sekte zich zwaar bewapent, gifaanvallen uitvoert op de watervoorzieningen, moordaanslagen plant op de procureur-generaal, enz… Geen van beide partijen kon of wou inzien dat ze steeds radicaler gedrag bij de ander triggerden.

We leven vandaag weer in zo’n tijd waarin je aan alles kan zien dat de boel uit de hand aan het lopen is. De manier waarop we door bedrijven en overheden in de gaten worden gehouden gaat steeds verder. Ik las deze week dat werkgevers in Chinese fabrieken al letterlijk in hun werknemers hun hoofd zitten. In grote fabrieken lopen “Emotionele Surveillance Systemen” waarbij werknemers door middel van sensors in hun helmen in de gaten gehouden worden. Wanneer de algoritmes sterke emoties waarnemen, zoals woede of angst, dan kunnen ze de werknemer even een dag rust geven of over plaatsen naar een andere afdeling. Het argument dat ze gebruiken: Sommige jobs vergen nu eenmaal veel concentratie. Er is geen ruimte voor fouten. In technologie-literatuur bestaat hier een mooi woord voor: Function Creep: the gradual widening of the use of a technology or system beyond the purpose for which it was originally intended (…)”.

Yuval Harari beschrijft iets gelijkaardigs in het magistrale boek Homo Deus. Hij heeft het over de vraag wanneer de maatschappij klaar zal zijn om het DNA van baby’s compleet te herprogrammeren zodat ze geboren zullen worden als superbaby’s. Zijn stelling is dat dit net heel geleidelijk zal gaan. Elke dokter die vandaag bezig is met het klooien aan DNA, die doet het om specifieke ziektes te genezen. Maar bij elkaar opgeteld, openen al deze doorbraken de deur naar het genetisch modificeren van het complete genoom. Net als plastische chirurgie begon bij het herstellen van zware verwondingen in militaire hospitalen, is het geleidelijk aan, stapje voor stapje steeds normaler geworden. Tot op het punt waarop vandaag meisjes voor hun 18e verjaardag een boob-job of nose-job cadeau krijgen.

Stapje voor stapje geven we meer privacy uit handen aan ondernemingen wiens omzet intussen groter is dan de omzet van het Bruto Binnenlands Product van de meeste landen. Onder het mom van “het zal allemaal zo’n vaart wel niet lopen”. Het is dus een kwestie van tijd voor al die kleine toegevingen aan de steeds groter wordende surveillance van al onze bewegingen uitgroeit tot iets wat altijd al ingebeeld kon worden, maar nooit voor mogelijk werd geacht. Een totaalcontrole waarbij de totalitaire staat die Orwell beschreven in 1984, Huxley beschreef in “A brave new World” en die Hitler voor ogen had met het Derde Rijk, zal verbleken. Wat vandaag in China gebeurt met surveillance zijn nog slechts vingeroefeningen. De primaire psychologische behoefte van machthebbers is nu eenmaal om hun macht verder te consolideren. En technologie geeft hen vandaag ongekende mogelijkheden daartoe.

Update (11/05/18): Chief Psychology Officer Mischa Coster wijst me er terecht op dat ik met de onderstaande promotionele links naar onze sprints en academy de suggestie wek dat wij deze technieken van massa-manipulatie goedkeuren. Dat is nadrukkelijk niet het geval. Onze missie is “to unlock the potential of behavioural psychology to nudge people into positive choices”. Hoe meer je met gedragsontwerp bezig bent, hoe meer je heel bewust moet omgaan met de ethische kant van wat ik “de duistere wetenschap” noem, zonder te verloochenen dat we uiteindelijk wel in de eerste plaats bestaan om de belangen van onze opdrachtgevers te dienen.

Meer over deze topic:

The Dark Wisdom: How design Manipulates the way we think, feel and behave.
Zijn wij Satan’s kleine helpers?

—————
Master the method and tools to change behaviour in our two-day masterclasses at the Behavioural Design Academy.
Create, prototype and test your marketing challenges in 5 days with SUE’s Behavioural Design Sprints.
—————

Dat het een gecoördineerde strategie is, is niet zo moeilijk om te zien. Elke populist in elk land voert campagne met exact dezelfde verhaallijn:

• De politieke elite heeft er een puinhoop van gemaakt.
• Politici hebben geen connectie meer met wat er leeft bij het volk. Moslims bedreigen ons bestaan.
• Racistische uitspraken worden geframed als “vrijheid van meningsuiting.” De populisten claimen dat ze “tenminste het lef hebben om de feiten te benoemen” en “de stem van het volk vertegenwoordigen.”
• Er wordt een wereld gecreëerd van vijanden (intellectuelen, media, linkse mensen) die het probleem niet willen zien.
• De woorden “waarheid” en “leugen” worden ontzettend belangrijk. Alle energie gaat op in het wegzetten van de ander als leugenaars en boeven.

Sounds familiar? De enige manier waarop Trump, Wilders, Nigel Farrage, Le Pen en Filip De Winter van elkaar verschillen is de taal waarin ze dit verhaal brengen. “Eigen Volk Eerst”, “Nederland weer van Ons”, “Les Francais d’abord”, “Make America Great Again”, de minieme variatie getuigt van zo’n gebrek aan verbeeldingskracht, dat je bijna zou gaan denken dat het niets met bezieling en inspiratie te maken heeft, maar alles met het uitvoeren van een zorgvuldig uitgedachte en goed uitgevoerde strategie.

Van Donald Trump weten we dat hij een pure verkoper is. Nigel Farage was zo geschrokken van het succes van zijn massabeïnvloeding, dat hij meteen opstapte. Geert Wilders grootste nachtmerrie is het winnen van de verkiezingen, want daar heeft hij noch het personeel, noch de leiderschapscapaciteiten, noch de intelligentie en sociale skills voor.

Wat deze mannen en vrouw zo succesvol maken is dat ze meesters zijn in het verkopen van een verhaal. Het verhaal dat ze verkopen heeft alles in zich van het perfecte filmscript: een spectaculaire bedreiging die de held van het verhaal – de gewone man – bedreigt. Een bureaucratie die het intussen compleet verpest, een lone-ranger held die het voor de gewone man opneemt, maar die het leven zuur gemaakt wordt door de elite, enz…

Populisten hebben een ongelooflijk simpele lezing van de wereld. Dat verhaal vertellen ze op een spectaculaire manier en dat verhaal herhalen ze op een gedisciplineerde manier. Jaren aan een stuk.

Plaats daartegenover een gewone politicus. Hij is de meerderheid van zijn tijd bezig met beleid. Voor hem is campagnevoeren een noodzakelijk kwaad. Er is gedurende zijn politieke werk intussen al de hele tijd op hem ingebeukt door de populist, die hem weg heeft gezet als iemand van de elite die totaal vervreemd is van “het volk”. Deze persoon moet dan vervolgens campagne gaan voeren.  In zijn hoofd is het simpel: hij denkt dat hij zijn beleidsideeën moet pitchen om de gunst van de kiezer te winnen. Hij gaat er van uit dat verkiezingen een strijd tussen ideeën is en dat de kiezer na rustig nadenken, een keuze gaat maken voor de partij met het beste idee.

Terug naar de populist. Dit is het punt waarop hij helemaal in zijn element geraakt. Want hij voert de strijd met heel andere wapens. Wat zo knap is aan de framing strategie van de populist, is dat elke aanval tegen het frame het alleen maar versterkt.  Is er een oud dametje door een Marokkaan overvallen? De schuld van Mark Rutte en zijn gefaald vreemdelingenbeleid. Loopt het niet goed op een ministerie? Zie je wel: incompetente elite die elkaar postjes doorstuurt. Word je aangeklaagd voor racisme? Zie je wel: De media en zelfs de rechters hebben het op de vrijheid van meningsuiting gemunt. Word je met feiten gewezen op het tegendeel van je beweringen? Diskwalificeer experts als mensen die niets snappen van hoe mensen zich echt voelen.

De reden waarom Geert Wilders veel hoger in de peilingen staat dan zijn marktaandeel eigenlijk zou mogen doen verwachten – slechts 9% van de Nederlanders vindt zichzelf ook echt racist – heeft alles te maken met het feit dat hij het simpelste verhaal heeft en dat zeer gedisciplineerd herhaalt. Zijn framing strategie bestaat er in dat hij al jaren aan een stuk een wereld aan ons presenteert waarin politici graaiers zijn en werken voor de rijken, een wilde horde moslim immigranten op het punt staan ons land af te pakken en “only one man” de boel kan redden. En intussen staan echte politici zich uit de naad te werken om de aandacht te trekken naar hun plannen over de zorg en het onderwijs. De verhalen gaan alle kanten op, de discussie is technisch, de uitkomst is abstract, de toon is elitair…  In het kort: In alles wat je staat te doen, bevestig je het frame dat de populist van je heeft geschetst.

Het is hartverscheurend om te zien hoe goedbedoelde politici met compleet de verkeerde wapens de strijd aangaan. In de gecoördineerde framing oorlog van de rechtse populisten, zijn ze gewoon machteloos. Het is alsof ze met speelgoedwapens in Allepo rondlopen. Ze hebben geen idee hoe ze met de grove beledigingen om moeten gaan, hoe ze een debat aan moeten gaan en hoe ze de populist kunnen diskwalificeren. In mijn volgende column verken ik de strategieën om dit goed te doen.

George Lakoff stelt in “Don’t think of an elephant”, dat framing over meer gaat dan woorden opdringen: Het gaat om het programmeren van onze hersenen. Door zorgvuldig je woorden te kiezen, activeer je bepaalde associaties en onderdruk je andere, waardoor je onbewust de gedachten van je toehoorder in een richting kan duwen en je tegenstander in de verdrukking kan krijgen.

Neem bijvoorbeeld “The War on Drugs”. Oorlog roept onvermijdelijk een wereld op van daadkracht en aanpakken, een wereld van vijanden die een bedreiging vormen en maatregelen die militaire aanpak vragen. Het was het kabinet van president Nixon die ooit besloot om criminaliteit en drugs met elkaar te verbinden. Dat is een heel bewuste keuze. Drugs kan je immers even goed als ziekte framen. En dat leidt tot een heel andere – en in veel landen veel effectievere – aanpak. Zelfs in een simpel woord als “belastingverlichting” zit al iets ontzettend dwingends: je kan niet anders dan belastingen zien als iets negatief. Een last die verlicht moet worden.  Iedereen die daar op tegen is, is een vijand van de portemonnee van mensen. Wat er uiteraard nooit bijverteld wordt, is dat de dingen die niet via belastingen betaald worden (onderwijs, zorg,…), uiteindelijk je een veelvoud kosten omdat je er zelf voor moet opdraaien. Het her-framen van belastingen als lidgeld dat betaald moet worden voor basisvoorzieningen waar we met z’n allen van profiteren, is absoluut nodig om het hoofd te bieden aan de manier waarop belastingen vandaag geframed worden.

In het publieke debat zijn de framingtechnieken van ultra-rechts superieur aan die van progressieven. Overigens, dit is geen toevalligheid. George Monbiot toont in zijn boek “How did we get into this mess” overtuigend aan hoe door rechtse industriëlen gesponsorde denktanken, woordvoerders, non-profit organisaties en andere lobbygroepen honderden miljoenen aan funding krijgen puur om de framing van het publieke debat in een voor hen gunstige richting te sturen.  En zij zijn meesters in het weg-framen van tegenstanders als boeven (crooks), softies, losers, etc. Als progressieven niet weggeblazen willen worden door de superieure framingstrategieën van populisten, dan zullen ze ook moeten leren om smerig te vechten. En dat vinden ze lastig. Het zit niet in hun genen. Ze vinden de gedachte aan manipulatie vies en eigenlijk houden ze niet van ruzie maken.

Wat moeten progressieven doen om beter de strijd aan te gaan? Hieronder zijn vier aanbevelingen.

1. Framing vergt een ijzeren discipline 

Geert Wilders herhaalt al 10 jaar dezelfde boodschap. Donald Trump zijn verhaal valt altijd terug te brengen naar 3 zinnetjes. 1) America is loosing. Make America great again. 2) the system is rigged 3) I’m a dealmaker. Zij zijn ontzettend gedisciplineerd in het herhalen van hun boodschap en daar wijken ze geen millimeter van af. Toen de Belgische politicus Yves Leterme, een man met het charisma van een bibliothecaris, in 2007 de verkiezingen won, deed hij dat omdat hij maar 1 boodschap tot in den treuren herhaalde: “Mensen snakken naar goed bestuur”. Wat dat precies betekende wist niemand, maar na de turbulente jaren onder paars, snakten mensen weer naar degelijkheid. Zijn tegenstander, Guy Verhofstadt framede hij consequent weg als ongeloofwaardig met de intussen legendarische one-liner “Wie gelooft die man nog?”.

Progressieven en gematigde conservatieven hebben geen enkele discipline. Het gaat alle kanten op. En dus hebben mensen geen idee waar ze voor staan, hoe ze anders zijn dan de anderen en wat hun pitch is. En toch zullen ze dit moeten. Je kan geen beweging op gang krijgen met beleidsmaatregelen en plannen. Ze moeten weer een spectaculaire visie verkopen. Een visie op het land teruggeven aan de middenklasse, de strijd aangaan tegen corporaties die het vertikken om mee te betalen voor de voorzieningen waarvan ze profiteren. Een visie op kansen en werk voor iedereen.

2. Ga nooit mee in het frame van de tegenpartij

Door een frame te bestrijden, versterk je het alleen maar. Als je de woorden van de tegenstander overneemt dan stap je in zijn definitie van de wereld. In België heeft de rechts-radicale partij Vlaams Belang ooit de metafoor van de “kloof met de burger” geïntroduceerd. Dat was onderdeel van hun zorgvuldig ontwikkeld frame over de elite die de echte problemen niet onder ogen wilde zien. De kloof met de burger is daarna een eigen leven gaan leiden. Uiteindelijk werd elke partij geobsedeerd door de kloof met de burger. De paradox is uiteraard dat die kloof een fantoom was en dat er pas een kloof ontstond doordat politici het er altijd over hadden. Een ander beroemd voorbeeld is Richard Nixon die door uit te roepen “I’m not a crook”, telkens opnieuw het beeld weer opriep van iemand die niet te vertrouwen is.

Een grote uitzondering is wanneer je de framing van de ander omarmt, maar het meteen in jouw voordeel omkeert. De Canadese premier Trudeau is een meester in het pareren van de framing van anderen. In dit stukje speech countert hij meesterlijk de strategie van zijn belangrijkste tegenstander Harper, die consequent met attack-ads Trudeau probeerde weg te zetten als onervaren voor de job van premier. Zijn antwoord: “Silly as they are they pose an important question. How can you know if someone is ready for the job as prime minister? Here’s what I think: rather than asking someone if he’s ready for the job, ask him what he wants to do with the job”.

In een ander spotje begint hij als volgt: “Stephen Harper says I’m not ready. I tell you what I’m not ready for. I’m not ready to stand by, as our economy slides into recession, not ready to watch hard-working Canadians lose jobs,…”

https://www.youtube.com/watch?v=UbI985_oN-k

Premier Rutte had deze week een zelfde soort spotje, waarin hij het verwijt dat hij alles weg lacht, actief benoemt en het vervolgens als een sterke eigenschap van een optimist herframed. Waarna hij de kijker de vraag stelt: “Willen we een optimist of een pessimist aan het roer?”

3. Diskwalificeer het frame van de ander

De kunst van een goede framing strategie is om zo snel mogelijk gehakt maken van de redenering en de motieven van de tegenstander om vervolgens je eigen frame uit te rollen. Dit debat tussen Wilders en Rutte is hiervan een schoolvoorbeeld. Wilders begint met zijn klassieke aanval dat Rutte er een puinhoop van gemaakt heeft met al zijn besparingen en dat “als hij een vent zou zijn” hij gewoon zijn ontslag zou nemen. Rutte’s sterke repliek is dat dit exact het verschil in politieke stijl is tussen beiden: “zodra Wilders moeilijke beslissingen moet nemen loopt hij weg van zijn verantwoordelijkheden. We hebben politici nodig die hun verantwoordelijkheid nemen om uit de crisis te komen…. en dat ga ik nu uitleggen.”

Donald Trump is ongetwijfeld de meest schaamteloze persoon in het diskwalificeren van de frames van de ander. Hij speelt keihard op de man en probeert de persoonlijkheid en de motieven van de tegenstander te diskwalificeren. Deze aanval van Fox News anchor Megyn Kelly op Trump is een klassieker. Tijdens een TV-debat werpt ze hem voor de voeten dat hij in het verleden zeer denigrerende uitspraken over vrouwen gedaan heeft. Trump laat haar helemaal haar punt maken, schudt heel opzichtig ja en draait vervolgens binnen 5 seconden naar een tegenaanval. Hij stelt dat dit land echt een probleem heeft met politieke correctheid. Vervolgens stelt hij dat dit land hier geen tijd voor heeft, want het land is aan het verliezen van China en Mexico. Wanneer hij ten slotte klaar is met zijn klassieke framing punt te maken, keert hij zich naar haar en doet haar voelen dat ze blij mag zijn dat hij haar wel netjes behandelt, in tegenstelling tot hoe zij hem behandelt. Meesterlijk.

https://www.youtube.com/watch?v=fnibTaKx4P4

4. Creëer een in- en een out-group 

De wereld is zoveel overzichtelijker als je hem kan reduceren tot een wij- en zij groep. Populisten delen de wereld eindeloos in kampen in. Hun grote tweedeling is ‘wij’ het volk versus ‘zij’ de elite, met in de slipstream van de elite de pers en de intellectuelen. Bovendien hebben populisten de woorden “moed” en “lef” ook gekolonialiseerd. Zij claimen immers het lef te hebben om de dingen te zeggen waar de elite het liever niet over heeft. Zij claimen dat ze de moed hebben om de problemen van het volk “te benoemen”. Ook hier wordt “moed” in directe oppositie gebruikt tegenover zogenaamde krachten die dit de kop in willen drukken uit – nog zo’n gekolonialiseerd woord – politieke correctheid.

Wat kunnen progressieven daartegenover zetten? Bernie Sanders heeft een verdienstelijke poging gedaan door de middenklasse als zijn in-group te kiezen en deze te plaatsen tegenover Wall-street en grote corporaties die welvaart van de middenklasse afpakken. De verdienste van Sanders is dat hij moeilijke begrippen als “inequality” en “shrinking middle class” heel helder heeft weten uit te leggen. Gedisciplineerd herhalen van dit eenvoudige frame was ook bij hem de sleutel tot zijn succes.

[blog-quote]In our country the top one-tenth of 1 percent now owns almost as much wealth as the bottom 90 percent. Fifty-eight percent of all new income is going to the top 1 percent. Wall Street and billionaires, through their “super PACs,” are able to buy elections.[/blog-quote]

Dichter bij huis is in deze verkiezingscampagne ook een aantal keer de in-group “de stille meerderheid” uitgeprobeerd door verschillende politici. De stille meerderheid wordt afgezet tegen de “luidruchtige minderheid”, de mensen die het publieke debat via social media overheersen.

Er is ten slotte nergens een wetmatigheid die stelt dat nationalisme synoniem hoeft te staan met extreem-rechts. Ook nationalisme is een begrip dat zij gekolonialiseerd hebben. Waarom zou progressief en open-minded niet de eigenschappen van nationalistische trots kunnen zijn, in plaats van conservatief en xenofoob? Justin Trudeau draagt met succes overal ter wereld het Canadese open-mindedness uit als een teken van sterkte. Als je deze speech hoort wou je stiekem gewoon dat je Canadees was.

Besluit

Framing is oorlog. En progressieven en gematigde conservatieven strijden deze oorlog met ongelijke wapens. We hebben geen krachtige eigen frames, we zijn niet gedisciplineerd genoeg in het herhalen van ons eigen frame, we laten ons in het frame van de tegenstanders lokken en we zijn niet goed in staat om een spannende in- en out-group te definiëren. We worden bovendien overklast door goed gesponsorde en goed getrainde professionele framing uit rechtse hoek. Het is geen geheim dat ultra-conservatieve denktanks Wilders trainen en sponsoren.

Zolang progressieven verdeeld blijven en geen krachtig antwoord hebben op de gedisciplineerde professionele framingstrategie van extreem-rechts, zullen we lijdzaam moeten toezien hoe de wereld steeds verder wegglijdt naar een status die we we met lede ogen aanzien.

In het boek “The Power Paradox, how we gain and lose influence“, beschrijft de psycholoog Dacher Kelter dat macht niet iets is wat je verwerft, maar wat groepen je geven. De paradox is dat leiders, eenmaal ze de macht gekregen hebben, vervolgens gedrag beginnen te vertonen dat precies datgene ondermijnt wat hen überhaupt de macht gaf. Daar waar enthousiasme en empathie de eigenschappen zijn om macht uit de handen van de groep (of de massa) te krijgen, verandert de verleiding van de macht machthebbers bijna altijd in impulsieve, egocentrische, achterdochtige wezens.

De machtspositie triggert gedrag. Daar waar de uitdager feilloos de zwaktes van de machthebber aan de schandpaal nagelt, is hij onmachtig om zichzelf te beschermen tegen de dwingende triggers die op hem afkomen eenmaal hij de machtspositie in handen heeft.

Een denkfout die vaak gemaakt wordt is dat we denken dat dit met “de verleiding van de macht” te maken heeft. Verleiding is meestal het grootste probleem niet. In hun beleving worden machthebbers niet verleid maar gedwongen tot bepaald gedrag. In hun belevingswereld worden ze gedwongen om geen zwakte te tonen, om directief te zijn, om besluitvaardig te zijn, om hun vijanden op afstand te houden, enzovoort. In hun beleving hebben ze grotere problemen aan hun hoofd dan zich druk te maken over wat mensen van hun denken.

Hoe vaak heb je al niet meegemaakt dat een manager zich gedwongen voelt om een unieke mening te hebben over iets waarover hij eigenlijk geen verstand heeft? Hoe vaak zie je in politiek dat idealisten veranderen in blinde machtspolitici. De implosie van de PvdA in Nederland kan je voor een flink stuk terug brengen naar een machtselite die hun eigen macht belangrijker vonden dan hun principes. Jeroen Dijsselbloem kreeg de macht van kiezers die vielen voor het herverdelingsideaal van de PvdA, maar eenmaal aan de macht verandert de man in een neo-liberale hardliner. Liever de idealen verloochenen dan het zitje aan de tafel van de tower of power kwijt te spelen.

Geert Wilders hetzelfde verhaal. Zijn macht verkrijgt hij op basis van het vertrouwen dat het volk hem geeft om voor hun belang op te komen. Maar de manier waarop de man zijn partij leidt, doet in niets onder voor de manier waarop een Afrikaanse – en Amerikaanse – dictatuur geleid wordt. Je mag je niet voorstellen wat er zou gebeuren als deze zwakke leider aan de macht komt.

Misschien verklaart dit ook wel voor een stuk de compleet onverwachte overwinning van Mark Rutte in de vorige verkiezingen. Je moet het maar doen: een half jaar voor de verkiezingen op 18 zetels staan in de peilingen, tegenover 44 voor de PVV. Pispaal zijn van de complete oppositie voor alles wat fout is met Nederland. Een partij dat geplaagd wordt door bestuurdersschandalen. Maar hoe langer hij aanblijft, hoe meer mensen onder de indruk geraken van zijn integriteit. Onvermoeibaar in het vinden van compromissen en oplossingen, altijd optimistisch, geen enkele interesse in persoonlijke rijkdom en bereid om populariteit op het spel te zetten om dappere besluiten te kunnen nemen met het lange termijn belang in gedachten.

De Sillicon Valley investeerder Ben Horowitz vertelde het fascinerende verhaal van Toussaint L’Ouverture, de leider van de Haïtiaanse slavenopstand. Dit was de enige slavenopstand die ooit succesvol geweest is en die Haïti in korte tijd transformeerde van een bruut slavenregime naar een welvarend eerste wereld land. L’Ouverture had als slaaf de bibliotheek van zijn meester mogen beheren en geraakte daar gefascineerd door het leiderschap van Julius Caesar. Hij besefte dat zijn enige kans om de opstand te doen slagen er in bestond om niet in de val van de macht en de wraak te trappen. Hij verbood zijn officieren om veroverde vrouwen te verkrachten. Hij verbood ze zelfs om vreemd te gaan. Hij stelde veroverde Franse officieren aan in zijn leger en hij liet de veroverde plantagehouders hun plantage behouden en gaf hen belastingvoordeel om hun plantage om te bouwen van een slaveneconomie naar een economie waarin werknemers eerlijk betaald werden. Hij wist dat hij de managements skills en het handelsnetwerk van de plantagehouders nodig had om deel te kunnen nemen aan de wereldeconomie. Iets wat Robert Mugabe in Zimbabwe over het hoofd gezien had toen hij alle blanke boeren hun land afpakte en vervolgens het land binnen vijf jaar in hongersnood stortte omdat niemand wist hoe je een boerderij moet runnen.

De moraal van het verhaal: Macht ontwerpt gedrag. Zelden door verleiding, meestal door een dwingende kracht van triggers waar leiders niet bewust van zijn en waartegenover ze machteloos zijn. Elke leider moet zich bewust zijn van het gedragsontwerp dat zijn gedrag continu stuurt en uitlokt. Slechts door een systeem te ontwerpen waarin je jezelf en je leiders beschermt tegen deze prikkels, ben je in staat om het ongenadig verval van je macht tegen te houden. Maar dat vraagt flink wat zelf-discipline.

==

Benieuwd naar hoe gedragsontwerp werkt? Schrijf je in voor de summer school van de Behavioural Design Academy, een tweedaagse masterclass in de kracht van gedragspsychologie voor het begrijpen en veranderen van gedrag. inschrijven kan hier: www.behaviouraldesignacademy.com.